आत्मबलमा बाँचेका एकल महिलाहरु

म एकल भएको १० वर्ष भयो । त्योबेला म २६ वर्षको मात्रै थिएँ । मेरो श्रीमान द्वन्द्वकालमा मारिनुभएको हो । पहिले त हाम्रो सामाजिक संरचना नै ठीक थिएन । त्यसपछि मलाई त्यो सामाजिक संरचनाले बाँध्यो । श्रीमान मर्नुको पछाडि श्रीमतीको हात हुन्छ भन्ने कुरीतिले मलाई पनि पीडा थप्यो । कुनै पनि श्रीमती श्रीमान मरोस् र आफू छिटै बिधवा हुन परोस् भनेर कहिल्यै पनि चाहँदैन । तर हाम्रो समाजले श्रीमान मर्नुको पछाडि श्रीमतीको हात हो भन्छ ।

मेरो कुरा गर्दा श्रीमानको मृत्युपछि मलाई खान पनि सगोलमा नदिने काम भयो परिवारबाटै । म मात्रै होइन, मेरो साथमा रहेका दुई बच्चा पनि भोकै रहनुपर्ने बाध्यता थियो । त्यसपछि म एकल महिला समूहमा आवद्ध भएँ । सामाजिक संरचनाभित्रका समस्या बुझ्दै गएँ । र मनोबल बढ्दै गयो । परिवार र समाजलाई पनि सही कुरा बुझाउन सकें ।

अहिले पहिलेको भन्दा निकै परिवर्तन भएको छ । पहिले सही कुरा भन्दा पनि सुन्दैनथिए । अहिले चाहिँ केही काम गर्नुभन्दा पहिले मलाई पनि सोधपुछ गर्छन् । परिवार मात्र होइन, अहिले म काठमाडौं जिल्लाको एकल महिलाको अध्यक्ष भएर पुरै समाज र जिल्लामै परिवर्तन ल्याउने कोशिशमा लागेकी छु ।

मेरो घर कैलाली धनगढीमा पर्छ । मेरो उमेर ४८ वर्ष भयो । २०६१ सालमा मेरो श्रीमानको निधन भयो । त्यतिबेला एकल हुने बित्तिकै मेरो यही नै अन्तिम अवस्था हो जस्तो लाग्थ्यो । जीवन नै सकियो जस्तो लाग्थ्यो । त्यतिबेला समाजको व्यवहार हेर्दा त निकै दुःखलाग्दो थियो । आफूले रोजेको लुगा लगाउन नपाउने, सेतो लगाउनुपथ्र्यो । कसैले शुभकार्य गर्न लागेको छ भने त्यहाँ जान बन्देज थियो । गएमा उनीहरुले के भन्लान् जस्तो लाग्ने भएर जान सकिँदैनथियो । समाजले भनोस् कि नभनोस्, पहिले नै आफ्नो आत्माले यो त गर्न हुँदैन, म त बिधवा पो जस्तो लाग्थ्यो ।

परिवारबाट समस्या थिएन । किनकी सासुससुरा हुनुहुन्नथियो । श्रीमानको मृत्युपछि म नै घरको मूली भएँ । तर छरछिमेकीबाट डर लाग्ने । अहिले त परिवर्तन भएको छ ।

एकल महिला समूहमा लागेर शुरुमा हामीले रातो लगाउने अभियान थाल्यौं । रातो लगाउँदा समाजले अनौठो मान्यो । कसरी परिवर्तन भयो एक्कासी भन्ने उनीहरुलाई भयो । तपाईंको उमेर रातो टीका लगाउने खालको थियो र, किन लगाउनुभएको भनेर पनि भने । मलाई रहर लाग्यो लगाएँ भनेर जवाफ दिन्थें ।

अहिले मलाई समाजले कस्तो रुपमा हेर्छ भन्दा पनि म चाहिँ परिवर्तन भएको छु भनेर हेर्ने गरेको छु । मलाई आत्मबल बढेको छ । म एकल हो, समाजले के भन्छ भनेर डर लाग्दैन । म एकल भएर के भयो त, म मानव भएकाले सबै अधिकार पाउनुपर्छ भन्ने मात्र लाग्छ । अहिले मेरो आत्मबल बढेको छ ।

म अहिले ३८ वर्षकी भएँ । चार वर्षदेखि म एकल भएकी छु । त्योबेला मेरो अवस्था निकै नाजुक थियो । परिवार र समाजले हेर्ने दृष्टिकोण नै अर्कै थियो । कतै गयो भने, कसैसित गयो भने आक्षेप लगाइने गरिन्थ्यो ।

अहिले त पहिलेको भन्दा धेरै परिवर्तन आएको छ । अहिले नि भन्न त भन्छन् । तर एकल महिला समूहमा लागेको रहेछ, यसरी काम गरेर हिँड्दीरहेछ भन्छन् ।

पहिले जस्तो अहिले म सेतो कपडा लगाउँदिन । आफूलाई मन परेको लगाउँछु । पहिले यसो गर्न सकिँदैनथियो । थोरै रातो मिसिएको कपडा पनि लगाउन नपाइने, रातो टीका लगाउन नपाउने थियो ।

अहिले समूहमा लागेपछि रातो लगाउने अभियान नै चल्यो । रातो लगाउन थालेपछि सन्तुष्ट छु । सबै कुराको आनन्द भएको छ । रातो लगाउन थालेपछि सुखी छु, म एकल छैन जस्तो लाग्दोरहेछ ।

मेरो घर जिल्ला सदरमुकाम परासीमै पर्छ । मेरो उमेर ५१ वर्ष भयो । श्रीमान बित्नुभएको त २० वर्ष भैसक्यो । त्यतिबेलाको अवस्था त निकै दर्दनाक थियो । त्यो क्षण र पीडा कहिल्यै पनि भुल्न सकिँदैन ।

श्रीमान हुँदा घरबाट लक्षिणको बुहारी भनेर निकै सम्मान गरिन्थ्यो । हाम्रो अनुहार नहेरी बाहिर हिँड्न हुँदैन भन्ने गर्नुहुन्थ्यो । तर श्रीमानको मृत्यु लगत्तै अर्कै नजरले हेर्न थालियो । यसको अनुहार हेरेर कतै काममा गयो भने साइत पर्दैन भनेर र्फकनेसम्म पनि भयो । त्यो क्षण सम्झँदा निकै दुःख लाग्छ ।

अहिले संगठित भएर आफूजस्तै दिदीबहिनीहरुसँग हिँड्दा आत्मबल बढ्न थालेको छ । अरु दिदीबहिनीहरुलाई यस्तो अवस्था आउन नदिन आफू पनि लागेको छु । रोएर मात्रै समस्या समाधान हुँदैन । आफू भित्रैबाट आत्मबल निकाल्न सक्नुपर्छ । आफ्नो लागि नभएर छोराछोरीको लागि पनि बाँच्नुपर्छ ।

२० वर्षअघि हामीलाई एकल भन्ने पनि थाहा थिएन । विधवाको रुपमा नै चिनिन्थ्यो । रातो कपडा र टीका लगाउन हुन्न भन्ने थियो । सेतो लुगा लगाएर बाहिर हिँड्दा अरुले गर्ने व्यवहार र नजर फरक पाइने रैछ । अहिले रातो लगाउन थालेपछि ती सबै पीडा हटेको छ ।

शुरुवात आफैंबाट गर्न पर्ने रैछ । जिल्लामा रहेका हामी एकल महिलाले यसैगरी रातो टीका अभियान थाल्यौं । अहिले हाम्रो जीवनस्तरमा पनि परिवर्तन आएको छ ।

अहिले सरकारले विधवा भत्ता त दिने गरेको छ । तर त्यति मात्रै पर्याप्त होइन । राज्यले हामी र हाम्रो बालबच्चाको लागि आवश्यक सरसहयोग गर्नुपर्छ । हामीलाई रासनकार्डको व्यवस्था होस् । यातायात र स्वास्थ्य सेवामा सहुलियत होस् भन्ने सरकारसँग माग गर्न चाहन्छौं ।

मेरो श्रीमान बितेको २० वर्ष भैसक्यो । एकल भएको ५ वर्षसम्म त मैले सेतो नै लगाएँ । त्योबेला कति दुःख र पीडा भोग्नुपर्यो त्यो अहिले सम्झन पनि चाहन्न । अहिले हामी परिवर्तनको संवाहककेा रुपमा अघि बढिरहेको अवस्था छ । पहिले एकल हुँदा र अहिलेको अवस्थासम्म आइपुग्दाको फरक त केही नहोला । तर अहिले आशा निकै पलाएको छ ।

मान्छेलाई बाँच्नको लागि सबैभन्दा ठूलो अधिकारको चाहिने रहेछ । गास, बास, कपास, स्वास्थ्य, शिक्षा लगायतका आधारभूत अधिकार प्राप्त भयो भने महिलाहरु आत्मनिर्भर हुन्छन् । आत्मनिर्भर भएपछि उनीहरुले आफ्नै ढंगले केही गर्न सक्छन् ।

ग्रामिण भेगमा जाने हो भने अझै पनि परिवर्तन भएको अवस्था छैन । तैपनि केही त परिवर्तन भएको छ । एकल महिलाहरुले आफ्नो हक, अधिकारको आवाज उठाइसकेका छन् । एकल महिलालाई हेलाहोचो गर्दा कसैले केही भन्लान् कि भनेर सचेत हुनेहरु पनि छन् । जे होस् पहिलेको भन्दा अहिले अवस्थामा परिवर्तन आएको छ ।

एकल महिलाहरुको लागि सरकार र संघसंस्थाले पनि काम गरेका छन् । तर अझै यसलाई बढाउनुपर्ने खाँचो छ । महिलालाई अझै अधिकारसँगै आत्मनिर्भर बनाउन जरुरी छ । शिक्षा, स्वास्थ्य र रोजगारीको अवसर दिनुपर्ने खाँचो छ ।